جراحی بینی گاهی برای اصلاح مشکلات ساختاری در داخل بینی است . مشکلاتی که تنفس فرد را دچار مشکل کرده است. به عنوان مثال مشکل سپتوم بینی . رفع مشکلات داخلی بینی را می توان با جراحی زیبایی همراه کرد.
- رفع شکستگی بینی
بینی در مرکز چهره قرار دارد. و تاثیر آن در زیبایی صورت انکار ناپذیر است. گاهی در اثر حوادث و مشکلاتی بینی فرد دچار شکستگی می شود. برخی از این مشکلات شامل : حوادث، سقوط، آسیب های ورزشی هستند. رینوپلاستی ترمیمی می تواند تغییر شکل ایجاد شده توسط حوادث را حل کند.
- کمک به مشکلات سینوسی
رینوپلاستی می تواند برای درمان سینوزیت مزمن یا التهاب سینوسی کمک کند. هنگامی که سینوس ها مسدود شده و پر از مایع هستند، باکتری ها را جذب می کنند و آلوده می شوند. اگر بیمار سینوزیت مزمن داشته باشد، یا سینوزیت وی ادامه دار باشد، جراح مشکلات ساختاری بینی یا سینوس را بررسی می کند.
علل شایع مراجعه افراد برای عمل زیبایی بینی : • قوز بینی • بزرگی پره های بینی • زاویه دار بودن سر بینی • افتاده بودن نوک بینی • انحراف ظاهر تیغه بینی
• پولیپ بینی • انحراف ببینی • وجود کیست یا توده در بینی • اختلالات تنفسی
انتخاب جراح بینی انجام عمل جراحی بینی به دلیل حفظ سلامت عملکرد تنفسی و عصب بویایی در حین جراحی ، از حساسیت فراوانی برخوردار است و لازم است تا برای انتخاب جراح بینی تحقیق کنید و دقت کافی را به کار گیرید ، چرا که برای رسیدن به یک نتیجه مطلوب و بدون عوارض و عدم آسیب به بافت بینی و ضمانت سلامت آن تنها به دست یک جراح بینی ماهر و با تجربه میسر خواهد بود . برای این که بتوانید از مهارت و تجربه جراح ، با مراجعه به مطب پزشک و دیدن نمونه های واقعی می توانید اطمینان حاصل نمایید .
ساختمان بینی بینی از نظر ساختمان اسکلتی – غضروفی به دو نوع تقسیم می شود بینی گوشتی و بینی استخوانی ؛ تفاوت میان بینی استخوانی و گوشتی در ضخامت پوست روی اسکلت بینی و میزان غضروف آن است . بینی استخوانی غضروفی قوی با پوستی نازک دارد و بینی گوشتی دارای پوستی ضخیم با غضروفی ضعیف تر است .
روش های جراحی بینی : جراحی بینی به دو روش انجام می گردد : جراحی بینی به روش باز و جراحی بینی به روش بسته . منظور از نوع جراحی بینی تکنیک های به کار گرفته شده برای عمل بینی نیست ، بلکه منظور روش دسترسی به ساختمان زیر پوست بینی است . در روش بسته برش های لازم برای اعمال تغییرات تنها داخل بینی زده می شود ، اما در جراحی بینی به روش باز علاوه بر برش های روش بسته یک برش دیگر بر روی کالوملا ایجاد می گردد و این امر موجب می شود تا دید جراح کامل تر باشد و جراحی بهتر انجام بشود .
توصیه های مهم قبل از جراحی بینی : • اگر از داروی خاصی استفاده می کنید ، حتماً پزشک جراح را در جریان بگذارید . همچنین لازم است تا پیش از عمل بینی داروهایی که باعث رقیق شدن خون می شوند ، مانند آسپرین و ایبوپروفن را قطع کنید . • اگر سابقه بیماری خاصی دارید ، به جراح تان بگویید . • استفاده از دخانیات و نوشیدنی های الکل دار را حداقل از یک هفته پیش از عمل تا دو هفته بعد از آن قطع کنید . • انجام یک سری آزمایش و سی تی اسکن بینی مطابق نظر جراح بینی . • 6 تا 8 ساعت پیش از عمل بینی ناشتا باشید . • در ساعتی که برای تان تعیین شده ، بدون تاخیر در کلینیک حضور داشته باشید . • حتماً یک نفر همراه شما باشد .
مراقبت های بعد از جراحی بینی 24 ساعت پس از انجام عمل بینی ، به منظور کاهش میزان کبودی ، از کمپرس سرد استفاده نمایید . در طی هفته های اول ، از خندیدن و صحبت کردن طولانی بپرهیزید . توصیه می گردد در روز های اول بعد از عمل ، غذای میکس شده میل نمایید و تا مدتی از خوردن مواد غذایی که نیاز بهه جویدن زیاد دارد ، مانند سیب ، هویج ، آدامس و استیک بپرهیزید . تا زمانی که استحکام بینی تان تثبیت نشده ، در محیط های شلوغ که امکان صدمه به بینی وجود دارد ،قرار نگیرید . روش چسب زدن و استحمام را از کادر درمانی یاد بگیرید .
لیپوماتیک: از آنجایی که چاقی و اضافه وزن به یکی از معضلات جهانی تبدیل شده است؛ روش های لاغری نیز در سراسر جهان روبه گسترش می باشند. به دلیل سبک زندگی پشت میز نشینی؛ چاقی موضعی به خصوص در نواحی شکم و پهلوها به مشکلی همه گیر تبدیل شده است . با استفاده از لیپوماتیک می توان این مشکل را حل کرد. لیپوماتیک، از شایع ترین جراحی های لاغری در سراسر جهان است. گاهی اوقات افراد پس از ورزش های سنگین و رژیم های سخت، همچنان با چاقی روبه رو هستند و نمی توانند از چربی های ماندگار رهایی یابند. در این گونه مواقع؛ می توان از لیپوماتیک کمک گرفت. وقتی رژیم ها وورزش ها نتیجه نمی دهد؛ گزینه ی جراحی باقی می ماند. لیپوماتیک، روشی جدید برای کاهش سایز است. مزایای این روش همانطور که گفتیم؛ آسان بودن، زمان کوتاه عمل، بهبودی سریع، خطرات کم می باشد.
لاغری موضعی با کویتیشن چگونه است؟
لاغری موضعی مشکل بسیاری از افرادی است که در نگاه اول چاق به نظر نمی رسند. گاهی چاقی به معنای اضافه وزن کامل نیست. بلکه ممکن است فرد کاملا متناسب به نظر برسد اما خود او از اندامش رضایت چندانی نداشته باشد. زمانی که پای صحبت های این افراد، مینشینیم متوجه میشویم که آنها نیز همچون افراد چاق از تجمع بیش از حد چربی در یک ناحیه از بدن خود رنج میبرند. این امر به ویژه در ناحیه شکم و پهلو شایع تر است. از بین بردن چربی های این قسمت به معنای از بین رفتن چربی های کامل بدن و بهم ریختن نظم جسمانی و همچنین عوارض دیگری است که گاهی ممکن است موجب لاغری بیش از حد بیمار شود. در این شرایط نیز بیمار از اندام خود رضایت ندارد.
لاغری موضعی به مراتب سخت تر و دشوارتر از لاغری مفرط است. زیرا در لاغری مفرط بیمار میتواند با استفاده از رژیم های غذایی و ورزش وزن خود را کم کند. این در حالی است که لاغری موضعی با هیچ ورزش و رژیمی قابل دستیابی نیست اگر هم باشد نیاز به زمان طولانی و اراده آهنین دارد. در این صورت افراد به سایر روش های لاغری روی میآورند. کویتیشن یکی از این روش هاست که در آن بدون نیاز به جراحی، چربی های اضافی بدن در زمان کوتاهی حذف می‌شوند.
لاغری موضعی با روش کویتیشن
با استفاده از روش کویتیشن بیمار نیاز به بستری شدن، بیهوشی و حتی دوران نقاهت نخواهد داشت. این روش با استفاده از یک دستگاه انجام میشود. در روش لاغری موضعی با استفاده از دستگاه کویتیشن، سلول چربی شکسته و چربیهای به دام افتاده، منحل شده و از بین میروند. دستگاه کویتیشن با امواج اولتراسوند (نوعی امواج صوتی با فرکانس بالا) کار میکند که در اثر برخورد این امواج با مولکول های آب میان بافتی، حبابهای ریزی در اطراف سلول های چربی ایجاد میشود. حبابهای ایجاد شده تحت تاثیر امواج اولتراسوند قرار میگیرند. سپس فوران شده و با دیوار سلول های چربی برخورد می‌کنند. در اثر این برخورد حباب ها پاره می‌شوند و سبب بیرون ریختن چربی ها و آب درون سلولی یا تری گلیسرید میشود.
مکانیسم دستگاه کویتیشن
در دستگاه کویتیشن چربی درون سلولی به وسیله آنزیم ها به گلیسرول و اسیدهای چرب آزاد تجزیه میشود. گلیسرول نوعی چربی است که در آب حل شده و پس از کویتیشن وارد گردش خون میشود. هر سلولی که به انرژی نیاز داشته باشد گلیسرول را از خون جذب میکند و عملیات متابولیسم انجام میشود. اسیدهای چرب که به صورت غیرمحلول در آب وجود دارند، به وسیله سیستم گردش لنفاوی به کبد وارد و سپس به مولکول های دیگری تبدیل می‌شوند تا برای سوخت و ساز استفاده شوند.
در هر جلسه لاغری کویتیشن، تعداد زیادی از سلولهای چربی حذف میشود که تکثیر مجدد آنها غیرممکن است. در نتیجه از چاق شدن مجدد بیمار جلوگیری میشود. البته این روش تا زمانی ماندگار است که بیمار نیز به توصیه های پزشک توجه کند و تمامی مراقبت های پس از کویتیشن را انجام دهد.
این روش دارای قدرت بالایی در حذف سلول های چربی دارد که تاثیر آن تا 3 ماه پس از انجام فرایند درمان همچنان ادامه دارد. به این معنا که تا سه ماه پس از درمان، رویه کاهش وزن همچنان ادامه پیدا میکند.
نکات مهم پس از لاغری موضعی با روش کویتیشن
از آنجا که سلول های چربی بوسیله امواج اولتراسونیک که فرکانس پایین و شدت بالایی دارند، شکسته و وارد خون می‌شوند، لذا پس از انجام این روش درمانی، تری‌گلیسرید و کلسترول خون افزایش می‌یابد. بنابراین در صورت انجام آزمایش خون و مواجه شدن با این نتیجه نباید نگران بود.
در پایان درمان نیز آب درون سلولی توسط سیستم لنفاوی، تخلیه و بوسیله کلیه ها به شکل ادرار از بدن خارج میشود. به همین دلیل پس از انجام این روش، رنگ ادرار تغییر میکند و تعداد دفعات آن نیز بیشتر میشود.
بافت چربی نمی تواند در برابر لرزش ایجاد شده توسط دستگاه کویتیشن مقاومت کند و در نتیجه شکسته و متلاشی میشود. اما این امواج هیچ تاثیری بر سیستم عصبی، ماهیچه‌ها و بافت عروقی ندارد و از این بابت جای نگرانی نیست.
این روش نه تنها برای فرم دادن به بدن بلکه برای زیباسازی اجزای صورت نیز کاربرد دارد. برای این کار، دستگاه کویتیشن در اندازه کوچکتر استفاده میشود.
در لیپوماتیک، ابتدا با استفاده از یک ابزار به نام کانول و به وسیله حرکات ارتعاشی؛ سلول های چربی شکسته می شود و سپس چربی به آرامی از بدن عبور می کند. - چرا لیپوماتیک؟ مزایای لیپوماتیک:
امن، موثر و آسان است روشی کم درد است زمان عمل کوتاهتر بهبود سریع ارزان تر چاقی و اضافه وزن، یک مشکل عمده در سراسر جهان است. رژیم بد و ناسالم، مصرف غذاهای چرب و فعالیت کم، عوامل ابتلا به وزن زیاد می باشند.
برای افراد چاق بهتر است که ابتدا رژیم سالم و طبیعی را در نظر داشته باشید و فعالیت و تمرین بیشتری داشته باشید. اگر به نتیجه دلخواه خود نرسند، می توانند به دنبال انجام عمل جراحی و جراحی لیپوماتیک باشند.
لیپولیز چیست ؟
در این روش برای رفع چاقی موضعی از یک فیبر نوری لیزر که به داخل بافت های چربی فرستاده می شود ، استفاده خواهد شد . برای تخلیه چربی ها ابتدا با تابش اشعه لیزر چربی ها را به صورت نیمه مایع در می آورند و سپس مراحل تخلیه چربی ها از بدن انجام می شود و یا در شرایطی این چربی های نیمه مایع می توانند به راحتی جذب بدن شوند .
عمل لیپولیز تحت بی حسی موضعی انجام خواهد گرفت و مدت زمان ۱ جلسه آن بینن ۱ تا ۳ ساعت به طول می انجامد .
نحوه ی کار لیپولیز : در این روش بعد از بی حسی موضعی یک سوراخ به قطر ۱ تا ۲ میلی متر بر روی پوست ایجاد کرده و یک فیبر نوری باریک را وارد زیر پوست می کنند . این فیبر نوری از لیزر دیود”Diode” به شکل پالسی به داخل بافت اعمال می شود .
این روش برای درمان چاقی های متوسط و یا به اصطلاح خفیف کارایی مناسبی دارد.
مزایای لیپولیز : انجام روش لیپولیز به علت ظرافت کار به وسیله ی لیزر نتایج بسیار عالی و مورد پسندی را برای شخص به وجود می آورد به علاوه این روش نسبت به روش های دیگر از درد و تورم کمتری برخوردار است . تابش اشعه لیزر در زیر پوست کلاژن ها را تحریک کرده و در نهایت باعث سفت شدن پوست میشود . از مزایای دیگر این روش از بین بردن و رفع سلولیت می باشد . به طور کل نتایج این روش بسیار زیباتر و ایده آل تر از روش های دیگر است و تقریبا می توان گفت هیچ عوارضی برای شخص ایجاد نخواهد کرد .
چه کسانی مناسب ترین افراد جهت عمل لیپولیز ، اولتراسونیک ، لیپوماتیک ، بادی جت و لیپوست هستند ؟ • افرادی که تجمع موضعی چربی به میزان کم در نواحی خاص داشته باشند . • وزن کمتر از 90 کیلوگرم داشته باشند . • عدم وجود بیماری های زمینه ای نظیر دیابت ، فشار خون ، بیماری های قلبی و ... • عدم وجود سن بالا ( بالای 60 سال ) • عدم وجود بیماری های خونریزی دهنده ( اختلالات انعقادی همانند هموفیلی و... ) • چربی های مقاوم به رژیم و کاهش وزن • وجود پوست با قدرت ارتجاعی بالا ( عدم وجود شلی پوست ) • عدم وجود ترک ( استریا ) در پوست • عدم وجود افتادگی پوستی • وجود ثبات وزن در حداقل 6 ماه گذشته
برای عمل لیپولیز ، اولتراسونیک ، لیپوماتیک ، بادی جت و لیپوست چه ملاحظاتی را باید در نظر گرفت : این کار جهت حصول بهترین نتیجه نیازمند حضور تیمی مجرب در اتاق عمل و بخش جراحی از جمله متخصص بیهوشی با سابقه و با تجربه در این نوع عمل ، جراح با تجربه و پرستاران تربیت شده جهت مراقبت های خاص این نوع عمل نیاز دارد و ضعف هر کدام از این حلقه ممکن است عمل جراحی را عارضه دار نماید .
عوارض انجام عمل لیپولیز ، اولتراسونیک ، لیپوماتیک ، بادی جت و لیپوست در صورت عدم مراجعه به پزشک متبحر : • خونریزی و نیاز به تزریق خون احتمالی • لخته شدن خون در اندام ها • آمبولی لخته خون • عفونت زخم • تغییر رنگ یا زخم شدن پوست • سوختگی پوست
چه عواملی در ایجاد عوارض عمل لیپولیز ، اولتراسونیک ، لیپوماتیک ، بادی جت و لیپوست دارند ؟ • سیگار کشیدن فرد • استعمال مواد مخدر به دلیل کاهش خونرسانی پوست • استفاده از سولاریوم و یا برنزه کردن طبیعی • استفاده از لیزر مو های زائد در زمان حداقل یک ماه قبل عمل • استفاده از اپیلاسیون
همه موارد فوق به نوعی موجب التهاب در پوست یا کاهش خونرسانی پوست می شوند و نتیجه عمل را تحت تاثیر منفی خود قرار خواهند داد .
این عمل به هیچ عنوان احتلال از باردار شدن ایجاد نمی کند و محل عمل در چربی زیر پوست می باشد و با حفره شکم هیچگونه ارتباط و تداخلی ندارد .
نکته ی حائز اهمیت آن است که فردی که کاندید انجام این روش می باشد باید از شش ماه گذشته وزن خود را حفظ نموده باشد و پس از انجام نیز در ثبات وزن خود کوشا باشد . هرگونه افزایش وزن غیر طبیعی موجب برهم خوردن تناسب اندام در نواحی غیر جراحی شده می شود .
پروتز سینه : امروزه یکی از پرمتقاضی ترین و موفق ترین عمل های جراحی زیبایی در بین بانوان، پروتز سینه می باشد. بسیاری از بانوان عزیز بر این باور هستند که سینه هایشان کوچک است و یا اینکه جذاب نیست. برخی از خانم ها سینه هایی دارند که به طور کامل رشد نکرده و یااینکه به دنبال کاهش وزن و یا افزایش سن میزان قابل توجهی از اندازه و تیپیک سینه خود را از دست داده اند. جراحی سینه باعث بازگشت اعتماد به نفس در آنها می شود.
بانوی عزیزی که می خواهد عمل پروتز سینه برایش صورت گیرد، می تواند با کمک مشاور خود اطلاعات کافی را کسب کند و نوع جراحی سینه را انتخاب نماید، به طور مثال نوع،جنس و سایز پروتز و برش لازم جهت جایگذاری پروتز سینه را بداند و از مزایا و معایب انتخاب خود آگاه شود.
بهترین اندازه سینه برای فرد؟ اکثر بانوان سایز سینه ی خود را بر اساس سایز سینه بندشان مشخص می کنند. با توجه به انواع و اندازه های مختلف پروتزهای سینه هر خانمی با توجه به نیاز و سلیقه ی خود میتواند از هر نوع پروتز سینه نیز استفاده نماید . بهترین معیار برای اندازه پروتز سینه این میباشد که عمل پروتز به طور کلی به شما ظاهری زیبا تر و مناسب تر بدهد و مطابق با خواسته شما باشد . جراح پلاستیک در زمان مشاوره اندازه های سینه و قفسه ی سینه ی شما را اندازه گیری میکند تا مشخص سازد چه اندازه سینه ای برای شما بهتر و مناسب تر میباشد و بهترین را به شما توصیه نماید .
نکته مهمی که باید در مورد پروتز سینه گفته شود این است که عامل محدود کننده جهت انتخاب نوع و اندازه پروتز سینه ، فضای در دسترس در زیر سینه ی فرد متقاضی میباشد . بدین شکل که با بالا رفتن حجم هر نوع پروتز سینه ، پهنای آن هم نیز اضافه می شود . بنابراین اگر فرد پروتز سینه ای را که بیش از اندازه بزرگ میباشد انتخاب کند ، امکان دارد لبه ها و کناره های پروتز سینه از اطراف بافت سینه به ناحیه خارجی قفسه سینه بیرون زده و شاید تا گودی زیر بغل نیز ادامه پیدا کند .
سن مناسب برای انجام پروتز سینه 18 سالگی به بالا می باشد.
محل قرار گیری پروتز سینه در زیر عضلات و یا روی عضلات می باشد، که با توجه به آناتومی بدن و نظر فوق تخصص پلاستیک و سلیقه مراجعه کننده مشخص می شود.
نیمی از بیماران قبل از بارداری و دوران شیردهی تحت عمل قرار می گیرند و هیچ مشکلی در شیردهی ابراز نکرده اند، زیرا برش انجام شده کوچک است و پزشک سعی بر این دارد که میزان بهم ریختگی غدد شیری اطراف نیپل را حداقل ممکن برساند و پروتز در زیر بافت موثر شیردهی قرار می گیرد در نتیجه تغذیه کودک به راحتی انجام می شود.
عموما پروتزهای سینه که در زیر عضلات قرار می گیرند، تداخل کمتری در ماموگرافی ایجاد می کنند.
توصیه می شود استفاده ار هرنوع دارویی که حاوی آسپرین و ایبوپروفن، یا هرماده ای که منجر به کاهش وزن شود، حداقل دوهفته قبل از جراحی قطع شده و ویتامین هایی نظر ویتامین E حدود ده روز پیش از عمل استفاده نشود.
مدت بهبود بستگی به آناتومی بدن افراد مختلف متفاوت است اما بیشتر افراد پس از 1الی2 هفته قادر به انجام فعالیت های روزمره خود می باشند.
واژ‌هٔ چاپ و صورت قدیمی‌تر آن «چهاپ» را برگرفته از واژ‌هٔ مغولی چاو دانسته‌اند که به معنای «فشردن سطحی بر سطح دیگر» است. چاپ در لغت به‌معنای نقش، اثر، مُهر و نشان آمده است و در متون مختلف کلمات طبع، باسمه، و تافت به‌عنوان مترادف آن به‌کار رفته است. چاپ در اصطلاح، به عمل، فن، و صنعت تکثیر صورت و نقش‌های دوبعدی مانند حروف، ارقام، خط‌ها، تصویرها، و… به‌وسیلهٔ انداختن اثر این نقش‌ها بر کاغذ، پارچه، یا مواد دیگر، به‌ویژه چاپ مواد خواندنی، با تصویر یا بدون تصویر بر روی کاغذ گفته میشود، حتماً این بخش پورتال آسمونی را کامل بخوانید.
در تعریفی دیگر، چاپ مجموع عملیاتی است که متن خام را به اثر درخور انتشار مانند کتاب، مجله، روزنامه، و جز آن تبدیل کند. چاپ بر روی کاغذ شناخته شده‌ترین کار چاپی است.امروزه با پیشرفت تکنیک‌های چاپ این عمل روی مواد سلولزی، نایلونی، پارچه ای، چرمی، مواد شیمیای، فلزی، شیشه‌ای با اشکال صاف یا ناهموار، مقعر یا محدب و … صورت می‌گیرد. چاپخانه نیز در لغت به‌معنای محل چاپ کردن و در متون مختلف کلمات مطبعه، دارالطباعه، و باسمه‌خانه به‌عنوان مترادف آن به‌کار رفته است. چاپخانه مؤسسه یا کارگاهی است که از عهد‌هٔ انجام کارهای چاپی بر روی کاغذ و سایر اشیا از طریق انواع چاپ برآید و به تعبیری دیگر، محلی است که چاپ کتاب، نشریات، و مانند آن در آنجا انجام می‌گیرد. امروزه، چاپ به عنوان یک فرآیند انبوه صنعتی در نظر گرفته می شود که بخش اساسی صنعت نشر و بخش مهمی از فعالیت‌های اداری و حکومتی زا شامل میشود.
پیشینه
از مهمترین رخدادهای تاریخ، اختراع حروف چاپی مستقل و دستگاه چاپ بوده‌است که به تصور غالب، اولین بار، یوهانس گوتنبرگ (۱۴۶۸-۱۳۹۷) آلمانی در سال ۱۴۵۶ میلادی آن را اختراع کرد؛ اما در حقیقت اختراع فن چاپ به قرن‌ها پیش از گوتنبرگ برمی‌گردد.
اختراع چاپ در چین
آسوریان چند هزار سال پیش از میلاد بر خشت‌هایی از گل رس مُهر می‌زدند. انگشترهای خاتم نیز که در زمان باستان استفاده می شد بر همین اساس کار می کرد، چاپ باسمه نیز قرن‌ها قبل از گوتنبرگ در چین شناخته شده بود، در دوران حکومت سلسلهٔ تانگ در چین (۹۰۶-۶۱۸)، قدیمی‌ترین نمودهای صنعت چاپ دیده شده است. در این دوره، نقش‌ها بر روی صفحه‌ای چوبی حکاکی، و بعد بر روی پارچه چاپ می‌شد.
اولین اشاره به چاپ، در سال ۵۹۳ و یک فرمان حکومتی چینی است که در آن، امپراتور ون‌تی، دستور می‌دهد تصاویر و متون بودایی را چاپ کنند. این متون را اول بر قطعه‌ای کاغذ نازک می‌نوشتند و بعد آن را بر صفحه‌ای چوبی می‌چسباندند و متن را بر روی چوب حکاکی می‌کردند تا یک «زینک» چوبی بسازند و از آن برای چاپ متن استفاده کنند. این شیوه زمان زیادی می‌برد، چرا که هر صفحه از کتاب باید بر یک صفحهٔ چوبی جداگانه حکاکی می‌شد.
قدیمی‌ترین کتاب چاپی که تا کنون پیدا شده‌است، یک متن مذهبی بودایی است که در سال ۸۶۸ چاپ شده، این متن در غار دون‌هوانگ در جادهٔ ابریشم کشف شده است. در قرن نهم، کتابهای چاپی با تیراژ بالا در شو (ایالت چچوان امروز) عرضه شد و دلالان خصوصی امکان خرید آنها را داشتند. کمی بعد، فن چاپ به ایالت های دیگر نیز گسترش یافت و در اواخر قرن نهم، در تمام چین رواج یافت. کتاب‌هایی نظیر کتابهای کنفوسیوسی، متون بودایی، فرهنگ‌های لغت، کتابهای ریاضیات و … در این دوران چاپ شده است.
این فن به سرعت پیشرفت کرد و در سال ۱۰۰۰ میلادی، کتابهای صحافی شده به سبک امروز، جانشین تومارها شد. در سال ۱۰۴۱ میلادی، کیمیاگری چینی به نام بی‌شنگ، حروف مستقل چاپی را اختراع کرد این حروف بر روی سفال مرطوب حکاکی می‌شد و بعد از پختن در کوره، دوام زیادی می‌یافت و سرعت حروفچینی و تکثیر متون را بسیار بالا می برد حروف دستی و حروف قلعی که پس از آن ایجاد شد، هیچ یک رواج نیافت، بر عکس حروف چوبی متداول شد. در اوایل قرن ۱۱، اختراع حروف چاپی مستقل باعث رواج کتابهای ارزان‌تر چاپی در دوران سلسله‌ی سونگ (۱۲۷۹-۹۶۰) در چین شد.
چاپ در کره
اعتبار اختراع حروف چاپی فلزی و صنعتی شدن چاپ، از آنِ حکومت کره است که اولین بار در سال ۱۲۴۱ میلادی به آن شاره میشود. در سال ۱۳۹۲، ۶۴ سال قبل از دستگاه چاپ گوتنبرگ، دولت کره، وزارت چاپ را تأسیس کرد که وظیفه داشت حروف چاپی فلزی را با فن ریخته‌گری تولید کند. کارخانه‌ی ریخته‌گری دولت کره، در سال ۱۴۰۳، یک قلم مفرغی شامل صدها هزار کاراکتر داشت و تا پایان قرن پانزدهم، ده‌ها قلم کره‌ای دیگر نیز اختراع شد. احتمال دارد که مارکوپولو که در قرن سیزدهم به چین رفت، کتابهای چاپی را دیده باشد و او یا مسافران دیگر جادهٔ ابریشم، این دانش را به اروپا آورده باشند که بعدها الهام‌بخش یوهان گوتنبرگ برای اختراع ماشین چاپ شد، چون غربیان نیز قبل از گوتنبرگ با چاپ آشنایی داشتند.
ابداع گوتنبرگ
در ۱۴۵۲، گوتنبرگ آلمانی به اید‌هٔ چاپ متحرک تحقق بخشید. وی در کارگاهش فن‌آوری ساخت ورق، جوهر با پایهٔ روغنی و پرس را برای چاپ یک کتاب گرد هم آورد و دستگاه چاپ را اختراع کرد. در واقع او فن‌آوری‌هایی را که سالها قبل برایشان فکر و تلاش شده بود، به ثمر رساند. گوتنبرگ، چاپگر آلمانی، نخستین کسی بود که برای هر حرف، قطعهٔ فلزی جداگانه‌ای درنظر گرفت. وی قطعه‌ها را برای ترکیب کلمات مناسب کنار هم قرار داد، بر آنها مرکب مالید، و بر ورق‌های کاغذ فشرد و به این ترتیب چاپ نوین را ایجاد کرد. وی حروف را ابتدا از جنس چوب، سپس از سرب، و بعدها از آلیاژ سرب، قلع، و آنتیموان ساخت وی نسبت فلزات آلیاژ را به گونه‌ای انتخاب کرد که حروف بیش از حد سخت و نرم نباشند.
print
گوتنبرگ روزانه بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ برگ چاپ می‌کرد. نخستین کتابی که او به این شکل پدید آورد کتاب مقدس ۴۲ سطری بود. کتاب‌هایی که در آن زمان به‌چاپ می‌رسید به اینکونابولا معروف است. ابداع گوتنبرگ ظرف مدتی حدود ۴۰ سال در عمدهٔ کشورهای اروپایی و در شهرهایی مانند ونیز، فلورانس، پاریس و لیونرواج یافت و چاپخانه‌هایی با این روش به‌وجود آمد. در فاصلهٔ سال‌های ۱۴۶۰ – ۱۴۷۰ چاپخانه‌هایی در آلمان و سایر کشورهای اروپایی پدید آمد. در نیم‌قرن نخست پس از کار گوتنبرگ، حدود چهل‌هزار کتاب به چاپ رسید و شمارگان مجموع آنها از ۱۲ میلیون نسخه فراتر رفت. در پایان قرن پانزدهم در اروپا، بیش از ۲۰۰ چاپخانه در ۶۹ شهر فعالیت مستمر داشت. از جمله چاپخانه‌های مهم آن دوره می‌توان به چاپخانه آنتون کابرگر در شهر نورنبرگ اشاره کرد که تعداد ماشین‌های چاپ آن ۲۴ دستگاه بود و صدها نفر در آن چاپخانه کار می‌کردند.
از دیگر خدمات گوتنبرگ می توان به موارد زیر اشاره کرد:
ابداع روش چاپ پیچشی به کمک روغن زیتون که تا سالها در آسیا و اروپا به کار می رفت
توسعه روش بلوکی چاپ که پس از بازگشت مارکو پولو از آسیا ابداع شده بود
توسعه روش ساخت کاغذ به تعداد زیاد که از چین وارد اروپا شده بود
توسعه روشهای ساخت مرکب
توسعه روش منگنه و قالب بندی کتاب که اجازه چاپ کتابهای قطور را می داد
دستگاه چاپ گوتنبرگ، هزینه‌های بسیار زیادی داشت و درنتیجه بیشتر مورد توجه ثروتمندان آن دوران بود. ۳۰۰ سال پس از اختراع دستگاه چاپ گوتنبرگ، یک نمایشنامه‌نویس آلمانی به نام آلوئیس زنه فلدر، چاپ سنگی یا لیتوگرافی را در سال ۱۷۹۶ میلادی اختراع کرد. هر سنگی که متن یا تصویر با این روش روی آن نقش می‌بست، برای چاپ حدود ۷۵۰ نسخه عملکرد مطلوب داشت و پس از آن نقش روی سنگ قابل چاپ نبود.
ورود صنعت چاپ به ایران
دربار‌هٔ شروع چاپ سنگی در ایران روایات متعددی وجود دارد، اما روایت قوی‌تر این است که چاپ سنگی را برای نخستین بار میرزا صالح شیرازی در تبریز راه‌اندازی کرد. میرزا صالح که از سوی دولت ایران برای فراگیری هنرهای جدید به اروپا رفته بود، در بازگشت یک دستگاه چاپ سنگی با خود به تبریز آورد که آن را در سال ۱۲۲۵ هجری قمری راه انداخت. چاپخانهٔ سنگی در مدت کوتاهی در تهران، اصفهان و سپس سایر شهرهای ایران تاسیس شد و بیش از ۵۰ سال تنها روش چاپ در ایران بود و تا اواخر دور‌هٔ قاجار، هر چه در ایران چاپ می‌شد، به روش چاپ سنگی بود. البته هشت سال قبل از ورود چاپ سنگی به ایران چاپ سربی راه‌اندازی شده بود، ولی به علت هزینه و زحمت زیاد آن، پس از ورود چاپ سنگی، کنار گذاشته شد ولی بعدها در اواخر دور‌هٔ قاجار دوباره استفاده از حروف سربی رایج گردید.
پیشرفت‌های صنعت چاپ از زمان گوتنبرگ تا قرن بیستم
حدود ۱۴۹۰ میلادی روشهای مختلف اسیدکاری روی صفحات فلزی شکل گرفت. سال ۱۵۵۰ اولین لنز توسط کاردون ایتالیایی ساخته شد. آلومیس زنه فلدر در سال ۱۷۹۶ روش لیتوگرافی را ابداع نمود. وی به مخترع چاپ سنگی شهرت دارد.
حدود سال ۱۷۹۹ تا ۱۸۰۰ اوبی رو در پاریس نخستین دستگاه کاغذسازی را اختراع نمود که در سال ۱۸۲۰ دستگاه‌های کامل‌تری ساخته شد.
در سال ۱۸۱۱ نخستین ماشین سیلندری لترپرس که با نیروی بخار کار می کرد توسط کونیک[واژه‌نامه ۲] مخترع آلمانی ساخته شد.
در سال ۱۸۱۸ با همکاری باور ماشین چاپ سیلندی مضاعف عرضه گردید که پشت و روی کاغذ در این دستگاه به چاپ می رسید.
در سال ۱۸۲۲ ویلیام چرچ[واژه‌نامه ۳] اولین ماشین حروفچینی را به ثبت رسانید.
در سال ۱۸۲۵ نیس فورنیس[واژه‌نامه ۴] تهیه فرم چاپ روی صفحه های فلزی از جمله مس را به روش فتومکانیکی ابداع کرد وبا ساخت پرس دستی نمونه هایی تکثیر نمود.
در سال ۱۸۴۴ ریچارد هو در ایالات متحده ماشین چاپ رتاتیو را به ثبت رسانید فرم چاپ به صورت مدور، دور سیلند بسته می‌شد.
در سال ۱۸۵۰ ژیلوت[واژه‌نامه ۵] اسیدکاری روی فلز را تکامل بخشید.
در سال ۱۸۵۱ اسکات آرشر[واژه‌نامه ۶] روش کلودیوم مرطوب (شیشهٔ نگاتیو) را ارایه کرد. در سال ۱۸۵۹ هنری جیمز[واژه‌نامه ۷] در انگلستان با روش فتوشیمی گرافی کلیشه زیر را ساخت.
در سال ۱۸۶۶ در ایالات متحده اولین ماشین چاپ با کاغذ رول به ثبت رسید.
در سال ۱۸۷۰ اولین دوربین نوسانی ریلی توسط موس ساخته شد.
در سال ۱۸۷۴ کارل کلیچ[واژه‌نامه ۸] اهل چک با استفاده از نوعی کاغذ کاربن، تهیهٔ فرم را بهبود بخشید.
در سال ۱۹۱۰ اولین ماشین هلیوگراور با استفاده از تیغهٔ دکتر بلید شروع به کار کرد.
در سال ۱۹۱۲ ماشین چاپ پشت و رو زن‌افست توسط کاسپار هرمان طراحی و ساخته شد (کاغذ به صورت لوله‌ای).
در سال ۱۹۱۲ شرکت رولند ماشین چاپ افست با سه سیلندر مساوی را تولید کرد.
در سال ۱۹۵۰ سیستم حروفچینی منوفتو (تکامل یافته منوتایپ) اختراع شد.
در سال ۱۹۶۵ دکتر هل با ارائهٔ سامانه ای نوین و ساخت دستگاه اسکنر تحول بزرگی در حروفچینی و فتولیتوگرافی به وجود آورد.
در سال ۱۹۷۶ اشعهٔ لیزر در دستگاه‌های فتولیتوگرافی و حروفچینی به کار گرفته شد.
انواع چاپ
چاپ افست: عمدتاً برای انتشارات، تبلیغاتچاپ انواع مختلفی دارد که متناسب با آنچه که قرار است چاپ شود و آنچه که بر آن قرار است چاپ شود انتخاب می‌گردد. مهمترین این روشهای عبارت‌اند از:
چاپ فلکسو: عمدتاً برای بسته بندی
چاپ هلیوگراور: عمدتاً برای بسته بندی
چاپ سیلک اسکرین: عمدتاً برای تبلیغات چاپهای تفکیکی
چاپ لتر پرس: یکی از روشهای چاپ برجسته از قدیمی‌ترین روشهای چاپی است
چاپ دیجیتال: برای همه مصارف، تبلیغاتی و اداری در تیراژ پایین
مباحث مرتبط با انرژی و تاثیر آن بر اقتصاد جهانی نخستین بار در سال‌های بحران نفتی دهه ۱۹۷۰ در جهان مطرح شد، اما پیشنهاد این رشته به عنوان یک حوزه‌ی علمی میان رشته‌ای به قرن نوزدهم باز می‌گردد. در سال ۱۸۶۵ میلادی ، اقتصاد‌دان انگلیسی به نام “جی‌ونز” (Jevons) در کتاب خود تحت عنوان « معمای ذغال سنگ » نگرانی خود را از کاهش محتوم ذخایر ذغال سنگ اظهار داشت. در آن زمان با اختراع موتور بخار، ذغال سنگ به قلب تپنده صنعتی شدن در انگلستان و سایر کشورهای اروپایی تبدیل شده بود. بنابراین نگرانی “جی‌ونز” حداقل تا زمانی که نفت به عنوان یک حامل انرژی جدید و جایگزین قدرتمند ذغال سنگ مطرح نشده بود، بی اساس نبود. “هاتلینگ” از پیشگامان اقتصاد انرژی و اقتصاد منابع طبیعی، توانست با یک کار علمی مهم از مبانی اقتصادی، روش جامعی برای استخراج مسیر قیمت منابع طبیعی پایان‌پذیر ابداع کند. این روش که امروزه به نام وی، “قاعده هاتلینگ” خوانده میشود را می‌توان نخستین پیوند میان علم اقتصاد و مباحث انرژی و بنابراین نقطه آغاز رشته اقتصاد انرژی دانست. امروزه، اهمیت انرژی و آثار آن بر کسی پوشیده نیست. واقعیت این است که انرژی توانسته است در همه ابعاد زندگی انسان‌ها، از نیازهای اولیه گرفته تا سیاست، توسعه و حتی فرهنگ به نوعی وارد شود. بنابراین ارائه تعریفی دقیق از اقتصاد انرژی به مثابه یک رشته علمی آسان نیست. زیست شناسی را می‌توان علم مطالعه موجودات زنده نامید. به همین روال نجوم، ستاره شناسی، فیزیک، زمین شناسی و سایر علوم پایه را نیز می‌توان تعریف و قلمرو آنان را تحدید نمود. اما در مورد علوم اجتماعی همچون اقتصاد، علوم سیاسی و جامعه شناسی کار کمی دشوارتر میشود، چراکه موضوع این علوم انسان‌ها هستند و معرفی یک رشته علمی با عبارت «شناخت انسان‌ها» بیش از اینکه کمکی به درک موضوع کند، گمراه کننده است. اقتصاد انرژی به عنوان یک رشته علمی ـ یا بهتر است بگوییم یک حوزه علمی میان رشته‌ای ـ شناخته میشود و اشتراکاتی با علوم پایه ( زمین شناسی، مهندسی انرژی، فیزیک و … ) و با علوم اجتماعی ( بیش از همه اقتصاد و پس از آن علوم سیاسی، جامعه شناسی، حقوق و … ) دارد. بنابراین وسیع‌تر از آن است که بتوان آن را به یک تعریف کوتاه محدود کرد. به همین دلیل است که تعاریفی چون «علم مطالعه منابع و مصارف انرژی» و امثال آن نمی‌توانند همه ابعاد این رشته را تبیین نمایند. بنابراین برای شناخت بهتر این رشته علمی در ابتدا ضرورتی است محورهای اصلی آن را برشماریم. آنچه واضح است،این رشته بیشترین ارتباط را با علم اقتصاد دارد و از میان حوزه‌های مختلف علوم اقتصادی، مباحث ذیل بیشترین کاربرد را در این رشته دارند: اقتصاد خرد ، اقتصاد کلان ، اقتصاد منابع طبیعی ، اقتصاد سنجی و تجارت بین الملل؛ اما محورهای اصلی اقتصاد انرژی که در سال‌های اخیر بیشتر از همه مورد توجه قرار گرفته است؛ عبارتند از: ۱) تراز انرژی: فارغ از ساز و کارهای تامین منابع ( عرضه انرژی) و محل‌های مصارف ( تقاضای انرژی)، مبحث تراز انرژی به بررسی جریان انرژی در سطوح مختلف منطقه‌ای، استانی یا ایالتی، کشوری و بین المللی می‌پردازد. اینکه مراکز عرضه و مصرف انرژی در کجا واقع شده‌اند، جریان ارتباطی میان مراکز تولید و مصرف چگونه برقرار میشود، ورودی‌ها ( تزریق) و خروجی‌ها ( نشستی) به جریان انرژی چه ساز و کارها و آثاری دارند و مسائلی از این دست، همگی در این حوزه می‌گنجد. ترکیب مباحث فوق با جغرافیای سیاسی، انسانی و جغرافیای توسعه یافتگی مباحث جالبی را در اقتصاد توسعه و اقتصاد سیاسی انرژی می‌گشاید. ۲) عرضه‌ی انرژی: هم اکنون بخش عمده منابع انرژی علی رغم اینکه پتانسیل زیادی برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر نور خورشید، باد، امواج و گرمای زمین وجود دارد، همچنان از استخراج ذخایر پایان‌پذیر سوخت‌های فسیلی تامین می‌شوند. ماهیت پایان‌پذیری و کمیابی موجب شده است مبحث عرضه انرژی ( به ویژه سوخت‌های فسیلی ) بر خلاف عرضه کالاها و خدمات ( که عمدتاً متاثر از ساختار هزینه تولید است )، متاثر از یک عامل مهم دیگر به نام “رانت کمیابی” نیز باشد. به بیان دیگر ، منابع پایان پذیر انرژی دارای ارزش ذاتی هستند، به‌گونه‌ای که حتی اگر به صورت ذخیره بمانند و استخراج نشوند، ارزش ذاتی دارند. این ارزش ذاتی در تعیین ساختار عرضه آنها، اثری مجزا از اثر هزینه استخراج، هزینه‌های حمل ، بازاریابی و فروش دارد. در بحث عرضه انرژی مسایل دیگری نیز بررسی می‌شوند، مسائلی از قبیل ترکیب عرضه انرژی در مقیاس‌های مختلف منطقه‌ای، کشوری و بین المللی، دورنمای ذخایر باقی مانده و عرضه سازمان‌های بین المللی عرضه کنندگان، نقش و اهمیت آنها در بازار عرضه انرژی، سرمایه‌گذاری در منابع انرژی و پیامدهای آن، حساسیت و کشش پذیری عرضه در قبال شرایط مختلف اقتصادی و سیاسی. ۳) تقاضای انرژی: مصارف حیاتی انرژی در جریان تولید ملی و جهانی کالاها و خدمات موجب شده است بر خلاف عرضه انرژی که مختص مناطق خاص یا کشورهای خاصی است، تقاضای انرژی کمابیش در تمام کشورهای جهان عمومیت داشته باشد. به همین دلیل است که اقتصاد جهان به سرعت در مقابل نوسانات بازار انرژی عکس العمل نشان می‌دهد. امروزه کمتر مدل رشد اقتصادی را می‌توان یافت که در آن انرژی به عنوان یک نهاد کلیدی ایفای نقش نکند. در مبحث تقاضای انرژی مسائل متنوعی مطرح می‌شوند: تفکیک مصارف انرژی و ارتباط آن با سطح توسعه یافتگی، عوامل موثر بر تقاضای انرژی، سیاست‌های مدیریت تقاضای انرژی، کشش‌های تقاضای انرژی و ارتباط آن با توسعه یافتگی، ارتباط میان الگوی رشد اقتصادی و تقاضای انرژی و … ۴) بازارهای انرژی: مبحث بازارها و تجارت انرژی یکی از قدیمی ترین و گسترده ترین بخش‌های اقتصاد انرژی است. بازارهای انرژی محل تراکنش میان عرضه کنندگان و متقاضیان انرژی است؛ جایی که قیمت انرژی تعیین میشود و آثار گسترده خود را بر اقتصاد، سیاست و اجتماع بر جای می‌گذارد. شناخت انواع بازارهای انرژی، به تفکیک نوع حامل انرژی از زیربخش‌های عمده این مبحث است. برای مثال در مورد نفت، بررسی و شناخت بازارهای مبادلات مالی و فیزیکی نفت، انواع روشهای مبادله نفت، قراردادهای متنوع موجود در بازارهای مالی ( قراردادهای آتی، سلف و سوآپ ) و اثر آنها بر تعیین بهای جهانی نفت از مباحث اصلی هستند. در بخش برق مباحث آزاد سازی انرژی برق و راه اندازی بازار برق ( در ادامه موج فرآیند خصوصی سازی که از اروپا به ویژه بریتانیا شروع شد )، مقررات زدایی یا اصلاح مقررات عرضه و تقاضای برق و انطباق بازاری برق با محدودیت فنی و فیزیکی تبادل برق از مباحث جالبی هستند که قدمت زیادی در اقتصاد انرژی ندارند. روشهای تعیین قیمت در بازارها، واکنش بازارها به متغیرهای دورن‌زا و برنزای اقتصادی و سیاسی، هدایت کنندگان بازارها و ساختارهای مالی و پولی موازی و مکمل بازارهای انرژی از دیگر مباحث مهم این حوزه هستند. ۵) کارآیی انرژی: انرژی یکی از نهاده‌های کلیدی تولید است و هزینه آن تاثیر زیادی در بهای تمام شده محصولات دارد. از سوی دیگر ، همانطور که اشاره شد انرژی‌های پایان‌پذیر و کمیاب، هم اکنون ارزانترین حامل‌های انرژی هستند. استفاده از انرژی‌های پایان ناپذیر و انرژی‌های پاک ( نور خورشید، باد، امواج و … ) نیازمند سرمایه‌گذاری‌های سنگین و فن‌آوری پیشرفته است و همین وضعیت موجب میشود انرژی‌های پایان ناپذیر نسبت به سوخت‌های فسیلی مزیت قیمتی نداشته باشند. با این حال سوخت‌های فسیلی نیز چندان ارزان نیستند و با روند مصرف فعلی، زمان زیادی تا اتمام ذخایر موجود باقی نمانده است. بنابراین صرفه جویی و مصرف بهینه که در مورد همه نهاده‌های تولیدی مهم است، در مورد منابع پایان پذیر انرژی اهمیت حیاتی دارد. برای کارآیی یک تعریف علمی جامع در مهندسی مکانیک و مهندسی برق وجود دارد: کارآیی برابر است با نسبت انرژی ( یا کار ) ورودی به سیستم به انرژی ( کار ) خروجی از سیستم. شاخص کارآیی یک عدد بدون بعد ( بدون واحد ) است و معمولاً بر حسب درصد بیان میشود. برای مثال کارآیی یک واحد نیروگاه گازی برابر است با ارزش حرارتی گاز ورودی به توربین ( بر حسب ژول) نسبت به انرژی الکتریکی خروجی از ژنراتور ( برحسب ژول). امروزه عده زیادی از دانشمندان تنها راهکار مشکلات بزرگی مثل گرم شدن هوای زمین، امنیت عرضه انرژی و پایان ذخایر سوخت‌های فسیلی را توجه به کارآیی انرژی در ساخت خانه‌ها، خودروها، وسایل برقی و نیز در نحوه اداره کسب و کارها، شرکت‌ها و سازمان‌ها می‌دانند. از سال ۱۹۷۳ میلادی، همزمان با شوک اول نفتی بحث‌های داغ کارآیی انرژی همواره مطرح بوده است اما تا سال‌های اخیر و اوج گرفتن دوباره بهای نفت، کمتر مبنای سیاست‌گزاری بوده‌اند. نکته بسیار مهم در مورد کارآیی انرژی این است که کارآ کردن مصرف انرژی باید توجیه اقتصادی داشته باشد. بدون شک حرکت به سوی کارآیی انرژی مستلزم سرمایه‌گذاری است؛ اما این سرمایه‌گذاری تا زمانی توجیه خواهد داشت که عواید حاصل از صرفه جویی در مصرف انرژی در نتیجه افزیاش کارآیی، از هزینه سرمایه‌گذاری برای افزیاش کارآیی بیشتر باشد. به همین دلیل است که با وجود یارانه‌های سنگین انرژی قیمت تمام شده بسیار ارزان انواع انرژی ( گاز، سوخت و برق) در کشور ما، عملاً تلاش برای بهینه سازی مصرف انرژی و افزایش کارآیی محکوم به شکست بوده است. ۱-۵) شدت انرژی یکی از مهمترین شاخص‌ها برای بخش کارآیی انرژی در سطح کلان، شاخص شدت انرژی است. البته برای کارآیی انرژی علاوه بر شاخص کلی فوق، شاخص‌های دیگری نیز برای بخش‌های مختلف اقتصاد ( حمل و نقل، خانوار، کشاورزی، صنعت، خدمات و … ) تعریف میشود. شاخص شدت انرژی، طبق تعریف زیر مجموعه شاخص‌های کارآیی انرژی است اما همبستگی بالایی با آن دارد. شدت انرژی به بیان ساده عبارت است از ؛ میزان انرژی صرف شده برای تولید یک واحد از تولید ناخالص داخلی. بر پایه آمارهای گزارش سال ۲۰۰۶ انجمن اطلاعات انرژی آمریکا، ایران از لحاظ شدت انرژی در رتبه دوم جهان قرار دارد. طبق این گزارش برای هر دلار تولید ناخالص داخلی در ایران ۸/۱۰ مگاژول انرژی مصرف میشود. این جایگاه با توجه به قیمت انرژی و روند کاهش ذخایر نفتی و گازی بسیار نامطلوب است. از علل اصلی این وضعیت، یارانه سنگین انرژی و غیر واقعی بودن قیمت انرژی در کشور است. ۶) چالش‌های زیست محیطی : از زمان انقلاب صنعتی انگلستان که آغاز مصرف انبوه زغال سنگ در صنایع و حمل و نقل بود، مساله آلودگی‌های سوخت‌های فسیلی همواره مطرح بوده است. همانطور که اشاره شد انرژی‌های پاک و تجدید پذیر عموما نسبت به سوخت‌های فسیلی گرانتر تمام می‌شوند. از قرن هجدهم به بعد، جهان شاهد مصرف روزافزون سوخت‌های فسیلی بوده است. یکی از مهمترین محصولات جانبی سوخت‌های فسیلی، آلودگی است. فرآیند احتراق با ایجاد دود موجب آلودگی محیط زیست میشود. هر چند آلودگی‌های همراه را می‌توان کاهش داد اما مساله تنها دود نیست. مشکل بزرگتر که در سال‌های بسیار مورد بحث قرار گرفته است، افزایش گازهای گلخانه‌ای است. افزایش غلظت گاز دی اکسید کربن که محصول اصلی فرآیند احتراق است، در جو زمین موجب تشدید پدیده اثر گلخانه‌ای و افزایش تدریجی دمای زمین میشود. افزایش دمای زمین نیز موجب تغییرات مخرب متعددی در زیست بوم زمین میشود که مهمترین آنها عبارتند از آب شدن یخ‌های قطبی و بالا آمدن سطح آب اقیانوس‌ها و در خط انقراض قرار گرفتن گونه‌های جانوری و گیاهی به علت زمانبر بودن فرآیند سازگاری آنها با محیط . آلودگی یک کالای عمومی در عین حال یک کالای بد ( کالایی که مصرف آن با کاهش مطلوبیت همراه است ) میباشد. به همین دلیل عرضه آن توسط صنایع آلوده کننده موجب نارضایتی جامعه میشود. کنترل آلودگی در اقتصاد‌های توسعه یافته به حدی اهمیت دارد که مجموعه قوانین مدونی برای کنترل آلودگی، استانداردهای آلودگی و مالیات بر آلودگی وضع شده است. در بسیاری از کشورهای اروپایی، به هر واحد صنعتی یک سهمیه مجاز تولید دی‌اکسید کربن داده میشود. جریمه تخطی از این سهمیه آن چنان بالا است که واحدهای صنعتی ترجیح می‌دهند با اقدامات مناسب و استفاده از فن‌آوری‌های جدید میزان تولید خود را با توجه به سقف مجاز آلودگی‌شان بهینه کنند. همچنین در بسیاری از این کشورها بازارهایی برای خرید و فروش مجوزهای انتشار آلاینده‌ها وجود دارد. برای مثال، اگر یک کارخانه با مجوز انتشار ۱۰۰ واحد دی اکسید کربن، بتواند با بهبود روش تولید ۶۰ واحد آلاینده منتشر کند، ۴۰ واحد سهمیه استفاده نشده خود را می تواند در بازار عرضه و بابت آن مبلغ خوبی از متقاضیان دریافت نماید. ۷) انرژی و رشد اقتصادی: شاخص‌های مختلفی برای تبیین ارتباط میان انرژی و رشد اقتصادی تدوین شده است. بررسی رابطه علت و معلولی میان انرژی و رشد اقتصادی نیز از مباحث جالب این حوزه است. اثر نوسانات بازار نفت بر رشد اقتصادی جهان طی چند سال اخیر کاملاً مشهود است. حتی عده‌ای این بحث را با انگیزه‌های سیاسی قدرت‌های بزرگ نیز ارتباط می‌دهند. یک مثال ملموس رشد اقتصادی سریع دو کشور چین و هند طی سال‌های اخیر است. بسیاری از کارشناسان معتقدند بخش بزرگی از افزایش صد دلاری بهای نفت طی دو سال اخیر ناشی از افزایش تقاضای این دو اقتصاد نوظهور است. به عبارت دیگر، دو کشور چین و هند به خاطر سنگین بودن وزن تقاضایشان توانسته‌اند تراز نفت جهان را نامتعادل کنند و موجب افزایش بهای نفت شوند؛ این نمایانگر اثر رشد اقتصادی بر بهای انرژی است. اما یک دیدگاه سیاسی دیگر نیز می‌توان به این موضوع داشت؛ برای نمونه آمریکا با حمله به عراق و ناامن کردن منطقه خاورمیانه موجب شد بهای نفت در بازارهای جهانی به شدت رشد کند. افزایش بهای نفت موجب میشود رقبای نوظهور آمریکا در اقتصاد جهانی با افزایش هزینه تولید و کاهش توان رقابتی در بازارهای جهانی مواجه شوند. بنابراین از سرعت رشد اقتصادی این کشور به نفع بازیگران قدیمی اقتصاد جهانی کاسته میشود. این نمونه‌ای از اثر انرژی بر رشد اقتصادی است. ۸) انرژی و توسعه : توسعه مفهومی فراتر از رشد اقتصادی دارد. توسعه حائز ابعاد مختلف فرهنگی ، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است. متاسفانه علی رغم ارزش فراوان و حیاتی منابع انرژی و منابع طبیعی، نقشه توسعه یافتگی جهانی انطباق اندکی با نقشه توزیع منابع طبیعی دارد. هنوز نیز بسیاری از کشورهای غنی از انرژی منابع طبیعی درست مثل دوران استعمار به خام فروشی ثروت‌های طبیعی خود به استعمارگران سابق مشغول‌اند. اینکه اصولا منابع طبیعی فراوان می‌توانند موتور توسعه یک کشور باشند یا خیر بحث جالبی است که موضوع نظریه “نفرین منابع” است. طبق این نظریه (نفرین منابع) فراوانی منابع طبیعی در یک کشور لزوماً به توسعه یافتگی آن کشور کمک نمی‌کند حتی ممکن است مانع توسعه یافتگی شود. بعد اقتصادی این نظریه بیشتر بر نظریه بیماری هلندی ( که اقتصاد ما نیز علائمی از آن را نشان می‌دهد) مبتنی است. بعد فرهنگی این نظریه بر این دلالت دارد که در کشورهای غنی از منابع طبیعی بازده سرمایه‌گذاری روی آموزش، نیروی انسانی و فرهنگ طی یک دوره بلند مدت محقق میشود و بازدهی هنگفت سرمایه‌گذاری روی منابع طبیعی ( به ویژه نفت و گاز) به سرعت عاید حکومت میشود؛ بنابراین سرمایه‌گذاری روی آموزش و فرهنگ ظاهرا سودآور نیست و توسعه فرهنگی به کندی محقق میشود. در بعد توسعه سیاسی نیز نظریه “نفرین منابع” آشکار می‌دارد حکومت‌های کشورهای غنی از منابع طبیعی، بر عواید حاصل از فروش این منابع متکی‌اند و نه بر مالیات‌های جمع‌آوری شده از مردم. بنابراین عنصر پاسخگویی دولت در قبال جامعه، که سنگ زیربنای حقوق سیاسی جامعه و توسعه یافتگی سیاسی است، وجود ندارد یا کم اثر است. ۹) سیاست‌گزاری انرژی: به دلیل نقش حیاتی انرژی در اقتصاد هر کشور ، چه تولید کننده انرژی باشد و چه مصرف کننده آن، هر کشور برای حرکت صحیح در مسیر رشد و توسعه نیازمند سیاست‌گزاری انرژی و تدوین مجموعه سیاست‌های انرژی است. سیاست انرژی سندی است که دولت هر کشور برای تعیین الزامات بخش انرژی در مسیر از پیش تعیین شده رشد و توسعه اقتصادی تدوین میکند. سیاست انرژی حاوی دستورات و دلالت‌های سیاستی در حوزه‌های تولید، توزیع و مصرف انرژی است. اعمال سیاست‌های انرژی در قالب مقررات، پیمان‌های بین المللی، ایجاد انگیزه برای سرمایه‌گذاران در حوزه انرژی، تدوین راهکارها و مقررات صرفه جویی انرژی، وضع مالیات و سایر ابزارهای اعمال سیاست‌های دولت نمود می‌یابد. سیاست انرژی معمولاً حاوی بخش‌های زیر است: ـ تبیین و تصریح سیاست ملی در زمینه‌های برنامه‌ریزی، تولید، توزیع و مصرف انرژی. ـ مقررات مربوط به کاربردهای تجاری و تولید انرژی. ـ مقررات ناظر و نافذ بر نحوه مصرف انرژی ( مثل استانداردهای کارآیی یا استانداردهای آلایندگی). ـ الزاماتی بر سازمان‌های دولتی دخیل در بخش انرژی. ـ سیاست‌های مالی قابل اعمال بر بخش انرژی ( مالیات‌ها و یارانه‌ها ). ـ تامین امنیت انرژی به واسطه پیمان‌های بین المللی ، موافقت نامه‌های تجاری ، روابط خاص با صادر کنندگان و یا وارد کنندگان عمده انرژی. ـ استانداردها و الزامات زیست محیطی ناظر به بخش انرژی. اما پیش از تدوین سیاست انرژی باید به یکسری پرسش‌ها پاسخ داده شود و همچنین مجموعه‌ای از فروض اتخاذ شوند. مهمترین پیش ملاحظات قبل از تدوین سیاست انرژی عبارتند از: ـ هدف بلند مدت رشد اقتصادی. ـ هدف بلند مدت خودکفایی انرژی. ـ دور نمای جمعیت کشور و حداکثر جمعیت مجاز با توجه به کمیابی منابع انرژی. ـ پیش‌بینی ترکیب مصرف انرژی در بخش‌های مختلف. ـ اهداف بلند مدت شدت انرژی و کارآیی انرژی. ـ نحوه نگرش به آثار جانبی انرژی ( آلودگی ). ـ تبیین اهداف سیاست انرژی در سطح شهری، ایالتی، استانی و ملی. ـ ابزارهای اجرایی موجود و مورد نیاز برای اعمال سیاست انرژی ( مالیات، یارانه، سهمیه بندی و … ) ۱۰) انرژی‌های نو : با افزایش قیمت حامل‌های سوختی با منشاء فسیلی و نیز مشکلات زیادی که این منابع انرژی برای محیط زیست ایجاد می‌کنند، انرژی‌های نو ( که پیشتر در هنگام شوک اول نفت یکبار مطرح شده و به دلیل محدودیت‌های فنی تا حدود زیادی رها شده بود ) دوباره بحث انگیز و پر طرفدار شده‌اند. اخیراً روشهای جدید استحصال انرژی از نور خورشید، انرژی امواج، انرژی گرمای زمین، پیل سوختی، بیوماس، انرژی باد ، انرژی هسته‌ای و… توانسته‌اند سرمایه‌گذاری‌های خوبی جذب کنند. نتایج تحقیقات در مورد انرژی‌های نو ، بسیار نوید بخش هستند. باید به این نکته توجه کرد که توسعه انرژی‌های نو دو بخش دارد؛ فنی و اقتصادی. آنچه مسلم است به لحاظ فنی مشکل غیر قابل حلی برای انرژی‌های نو وجود ندارد. اما شکل اصلی، شکل اقتصادی است؛ آیا سرمایه‌گذاری در انرژی‌های نو ، اقتصادی و به صرفه است؟ برای مثال طبق یک برآورد ساده، هزینه‌های سرمایه‌گذاری برای تولید یک مگاوات برق با توربین‌های بادی بالغ بر ۵/۲ میلیون یورو است. در حالی که هر مگاوات برق با توربین گازی سیکل ساده تنها به ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار یورو سرمایه‌گذاری نیاز دارد. به علاوه اینکه برای هر توربین بادی به توان ۶۷/۰ مگاوات به ۲۵۰۰ متر مربع زمین نیاز است، در حالی که یک واحد ۱۶۰ مگاواتی گازی شامل توربین و ژنراتور و پست انتقال و سیستم خنک کننده تنها به ۲۰۰۰ متر مربع زمین نیاز دارد. استفاده از انرژی‌های نو ، نیازمند تغییر فرهنگ و عادات مصرفی نیز هست. در حال حاضر، در بخش‌های وسیعی از ایران می‌توان با هزینه اندک یک اجاق خورشیدی برای پخت و پز یا گرم کردن آب استحمام تهیه کرد اما به علت تغییر نکردن عادات مصرفی مردم ممکن است این طرح با شکست مواجه شود. در هر حال رویکرد به انرژی‌های نو، به ویژه انرژی نور خورشید به عنوان منبع دائمی گرما و نور، در آینده نزدیک اجتناب ناپذیر خواهد بود. کشورهای غنی از منابع هیدروکربنی مانند ایران، علی‌رغم پتانسیل فراوان تولید انرژی از منابع پایان ناپذیر، تاکنون تلاش قابل توجهی برای توسعه انرژی‌های نو انجام نداده‌اند و آینده‌ای که با اتمام ذخایر پایان پذیر نفتی به وارد کننده انرژی تبدیل شویم، چندان دور نخواهد بود. در پایان باید گفت، اقتصاد انرژی، رشته‌ای است که اکثر مختصات یک دانش پایه‌ای با رویکردها و روشهای علمی و منطقی را دارد. پتانسیل بالای مسایل اقتصادی انرژی برای ترکیب با نگرش‌های سایر رشته‌های علوم اجتماعی و علوم پایه توان تحلیلی بالایی را در این رشته ایجاب میکند. سرفصل‌های فوق همه مباحث و حوزه‌های علم اقتصاد انرژی نیستند ضمن اینکه آنچه در این نوشتار مختصر آمد، تنها چند سطری برای آشنایی با مسایل اصلی هر حوزه بود. در مقالات بعدی سعی می شود به هر یک از این سر فصل‌ها به صورت تفصیلی پرداخته شود.
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
